ΟΙ ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΔΩΔΩΝΗΣ ΤΟ 1912-13 ΚΑΙ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ
Τον Νοέμβριο του 1912 η ελληνική κυβέρνηση έδωσε την εντολή για επίθεση του στρατού για κατάληψη των Ιωαννίνων.
Η επιχείρηση δεν ήταν καθόλου εύκολη. Ο Εσάτ Πασάς των Ιωαννίνων είχε καλά οχυρωμένη την Πόλη με βασική αμυντική γραμμή των Τουρκικών στρατευμάτων τα περιβόητα οχυρά του Μπιζανίου, με 30.000 άνδρες, χωρίς τους ατάκτους, με εφεδρεία άλλες 6.000 στους Φιλιάτες και 162 πυροβόλα.
Η συνολική δύναμη του Ελληνικού στρατού στην Ήπειρο, στα μέσα του Δεκέμβρη του 1912, ανερχόταν σε 41.000 άνδρες και 93 πυροβόλα.
Οι Τούρκοι Δυτικά των Ιωαννίνων δηλαδή προς την περιοχή μας είχαν παρατάξει πολυάριθμο στρατό και πυροβόλα, στραμμένα προς τα χωριά μας, κατά μήκος της γραμμής ΜΑΝΩΛΙΑΣΣΑ – ΜΕΓΑΛΗ ΡΑΧΗ – ΑΓ. ΝΙΚΟΛΑΟΣ – ΣΑΒΑ – ΤΣΟΥΚΑ και ήλεγχαν έτσι όλη την κοιλάδα της Δωδώνης.
Απέναντί τους αντιπαρατάχτηκε αρχικά τμήμα του μικτού Ηπειρωτικού στρατού (εθελοντές) με επικεφαλής τον Υπολοχαγό Δημ. Ν. Μπότσαρη με στρατηγείο στα υψώματα μεταξύ Βαργιάδων και Μελιγγών. Ο Μπότσαρης παρέμεινε αρχηγός μέχρι 16-11-1912 οπότε αντικαταστάθηκε από τον Αντισυνταγματάρχη Χρ. Μαλάμο και από τότε το σύνολο των εθελοντικών σωμάτων του Μπότσαρη πήρε τον Τίτλο «Απόσπασμα Ολύτσικας ή Απόσπασμα Μαλάμου». Η κοιλάδα της Δωδώνης εθεωρείτο από τα Ελληνικά στρατεύματα μεγάλης στρατηγικής σημασίας όπως φαίνεται και από την παρακάτω αυστηρότατη διαταγή του Μπότσαρη στις 26-10-1912:
«Προς τους κατοίκους των Χωρίων Μελιγγούς, Μανωλιάσσα, Αλποχώρι, Τσερκοβίστα, Δραμεσιούς και Πλέσια. Ειδοποιείσθε αμέσως να στείλετε καραούλια εις τους δρόμους που έρχονται εις τα χωριά σας και εις τους δρόμους που βγαίνουν εις τα βουνά Ολύτσικα. Μη τύχη και αφήσετε τα καραούλια ανοιχτά μέρα νύχτα, μην τύχη και αφήσετε θέση ανοιχτή και περάσει Οθωμανικός στρατός και τζιοβάπη δεν μου δίνετε ….. Το κάθε χωριό θα έχει δύο αγγελιοφόρους τακτικώς, οι οποίοι θα μου φέρουν δύο φορές την μέρα ειδήσεις είτε έχουν είτε δεν έχουν. Ό,τι σας διατάσσω να το εκτελέσητε αλλέως σεις οι καλύτεροι θα κρεμαστείτε. Μπότσαρης».
Τις πρωινές ώρες της 1ης Νοεμβρίου του1912 ο Τουρκικός στρατός υποστηριζόμενος από το πυροβολικό του Αγ. Νικολάου έφθασε στους Μελιγγούς αλλά αποκρούστηκε από το σώμα του στρατηγού Κοσυβάκη και τους ένοπλους Μελιγγιώτες. Κατά την υποχώρησή τους οι Τούρκοι από τους Μελιγγούς λήστεψαν τα υπόλοιπα Δωδωνοχώρια. Περνώντας από το Αλποχώρι (Μαντείο) συνάντησαν σθεναρή αντίσταση από το σώμα του Μιχ. Η. Μιχέλη αλλά τελικά υπερίσχυσαν και πυρπόλησαν το χωριό καταστρέφοντας ολοσχερώς το σχολείο, τη νεόδμητη εκκλησία του Αγ. Δημητρίου και μερικώς τη μονή της Αγ. Παρασκευής.
Η πρώτη συντονισμένη επίθεση σε όλα τα μέτωπα για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων έγινε στο διάστημα από 29 Νοεμβρίου 1912 ως τις 3 Δεκεμβρίου με αρχηγό του στρατού της Ηπείρου τον αντιστράτηγο Σαπουντζάκη. Η επίθεση αυτή δεν απέδωσε καρπούς και στην ουσία οι αντίπαλοι κράτησαν τις θέσεις τους. Μάλιστα το απόσπασμα Ολύτσικας από παραπλάνηση αντί να επιτεθεί στην Τσούκα, όπως προέβλεπε το σχέδιο, βρέθηκε το πρωί στις 2 Δεκεμβρίου στον αρχαιολογικό χώρο της Δωδώνης.
Στις 3 Γενάρη 1913 με διαταγή του υπουργού των στρατιωτικών ο Σαπουντζάκης Χαρακτηρίστηκε αδέξιος και αντικαταστάθηκε από το διάδοχο Κωνσταντίνο, με την εντολή να σταματήσει κάθε πολεμική επιχείρηση μέχρι να φθάσει ο νέος αρχηγός του στρατού της Ηπείρου. Ο Σαπουντζάκης όμως ζήτησε να κάνει αιφνιδιαστική επίθεση για την κατάληψη των Ιωαννίνων επειδή φοβούνταν ότι δύο άνδρες που αυτομόλησαν προς τις Τουρκικές γραμμές θα πρόδιδαν τη δύναμη τις θέσεις και την κατανομή του Ελληνικού στρατού. Εγκρίθηκε η αίτησή του και ως ημέρα έναρξης της επίθεσης ορίστηκε η 7η Ιανουαρίου. Οι επιθέσεις σταμάτησαν χωρίς ουσιαστικά αποτελέσματα στις 10 Ιανουαρίου λόγω της ομίχλης και του χιονιού που περιόριζαν σημαντικά την ορατότητα. Την ίδια μέρα έφτασε στο χώρο των επιχειρήσεων και ο διάδοχος Κωνσταντίνος και αφού ενημερώθηκε από τον Σαπουντζάκη για την κατάσταση που επικρατεί την άλλη μέρα έδωσε γενική διαταγή να σταματήσει η επίθεση εξαιτίας των καιρικών συνθηκών.
Ο χειμώνας του 1912-1913 ήταν ένας από τους βαρύτερους που είχε γνωρίσει η Ήπειρος εκείνα τα χρόνια. Ενώ οι απώλειες του Ελληνικού στρατού από τις μάχες ήταν σχετικά λίγες, οι μονάδες του είχαν κυριολεκτικά αποδεκατιστεί από ψύξεις, κρυοπαγήματα και υπερκόπωση των ανδρών. Στα μέσα Ιανουαρίου υπολογίστηκε ότι οι μάχιμοι άνδρες είχαν περιορισθεί σε 28.000.
Η Τρίτη και αποφασιστική ολομέτωπη επίθεση για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων έγινε στις 19 Ιανουαρίου 1913 τη νύχτα. Την ευθύνη εξουδετέρωσης του εχθρού που είχε στραμμένα τα όπλα στην κοιλάδα της Δωδώνης ανέλαβε το νεοϊδρυθέν Β΄ τμήμα στρατιάς, με επικεφαλής τον υποστράτηγο Μοσχόπουλο, το οποίο χωρίζονταν σε τρεις φάλαγγες: Η πρώτη με τομέα ευθύνης τη Μανωλιάσσα. Η δεύτερη από Μανωλιάσσα μέχρι Αγ. Νικόλαο. Εδώ υπάγονταν τα δύο τάγματα των Βελισσαρίου και Ιατρίδη. Τέλος η Τρίτη Φάλαγγα με τομέα ευθύνης από Αγ. Νικόλαο μέχρι Τσούκα. Εδώ υπάγονταν και το απόσπασμα του Χρ. Μαλάμου.
Με υπόδειξη τω κατοίκων και έπειτα από επίμονες αιτήσεις του Μαλάμου αποφασίστηκε να μεταφερθεί στα “Δυο βουνά” (Ολύτσικα) ένας ουλαμός ορεινού πυροβολικού. Η μεταφορά έγινε από γυναίκες και άνδρες της περιοχής μας και των Τσεριτσιάνων. Από τα Δυο Βουνά όμως δεν μπορούσαν, λόγω της μεγάλης απόστασης, να χτυπηθούν τα πυροβολεία των Τούρκων στη Μεγάλη Ράχη και στον Αγ. Νικόλαο. Γι’ αυτό νύχτα κατέβηκαν από τα Δυο Βουνά πυροβόλα στην Αγ. Παρασκευή του Αλποχωρίου (Μαντείο) και στον Προφήτη Ηλία της Τσαρκοβίστας (Δωδώνη).
Η Τρίτη Φάλαγγα (όπου υπάγονταν το απόσπασμα Μαλάμου ή Ολύτσικας) υποδιαιρεμένη σε τρία κλιμάκια επιτυγχάνει τα πρώτα αποτελεσματικά για τον αγώνα ρήγματα καταλαμβάνοντας έπειτα από αιφνιδιασμό την Τσούκα στις 20 Φεβρουαρίου 1913 ώρα 09:50 πρωί και στη συνέχεια το ύψωμα του Αγ. Νικολάου με την υποστήριξη και των δύο πυροβόλων από τον Προφήτη Ηλία Τσαρκοβίτσας. Η πρώτη Φάλαγγα κατόρθωσε και εκείνη, με κάποια καθυστέρηση, να εξουδετερώσει τα ισχυρά υψώματα ευθύνης της και ιδιαίτερα τη Μανωλιάσσα, η οποία είχε αποδυναμωθεί στο μεταξύ από το σφοδρό βομβαρδισμό κυρίως των πυροβόλων από τα Δυο Βουνά. Τέλος η δεύτερη Φάλαγγα κυριεύει ύστερα από πολύωρες μάχες και με την υποστήριξη του πυροβολικού της Αγ. Παρασκευής Αλποχωρίου τη Μεγάλη Ράχη, το άλλο οχυρό των αντιπάλων μεταξύ Μανωλίασσης και Αγ. Νικολάου. Έτσι ανοίγεται ο δρόμος από όπου προωθήθηκαν τα τάγματα των Βελισσαρίου και Ιατρίδη μέσω του Αγ. Νικολάου στην Πεδινή και με απόλυτα δική τους πρωτοβουλία συνέχισαν την καταδίωξη του εχθρού και περί την 6η απογευματινή ώρα έφθασαν στην Ανατολή λίγο έξω από τα Ιωάννινα, παρά την αντίθετη γνώμη του διοικητή του Β΄ τμήματος στρατιάς Μοσχόπουλου. Οι δύο ταγματάρχες αφού διασφάλισαν τη θέση τους απόκοψαν την τηλεφωνική επικοινωνία των Ιωαννίνων με τα οχυρά του Μπιζανίου οπότε ανάγκασαν τον Εσάτ Πασά να παραδοθεί «άνευ όρων».
Έτσι από τις 20 Φλεβάρη 1913 το πρωί πνέει στα χωριά μας άνεμος ελευθερίας. Οι κάτοικοι δεν ξαναπλήρωσαν στον κατακτητή φόρο υποτέλειας και το «κονάκι» του «Ταχήρ Αγά» στο Αλποχώρι έπαψε να είναι χώρος συγκέντρωσης των φόρων από τους ραγιάδες για τον κατακτητή.
(Απόσπασμα από άρθρο του Κωνσταντίνου Β. Ντάρα (Μαντείο Δωδώνης) με τίτλο «Το Χωριό μας – Ιστορικά Στοιχεία» που συμπεριλαμβάνεται στα περιεχόμενα του Ιστορικού-Λαογραφικού-Φωτογραφικού Λευκώματος της Αδελφότητας Μαντειωτών (Έκδοση 2011) με τον τίτλο «ΑΛΠΟΧΩΡΙ (ΜΑΝΤΕΙΟ ΔΩΔΩΝΗΣ)»).
Βασίλης Ι. Γιαννάκης
